بیش از دو دهه از فعالیت بورس تهران پس از انقلاب بهمن 1357 سپری می شود و این در حالی است که با وجود تنوع صنایع مختلف در این بازار و حتی اجرای برنامه های خصوصی سازی، هنوز بورس اوراق بهادار کشور نتوانسته به لحاظ عمق و جایگاه ، سهم موثری را در بازار مالی به خود اختصاص دهد، دلیل این موضوع هر چه که باشد اما نمی تواند توجیه کننده واقعیت تلخی شود که معرف سهم 15 درصدی بازار سرمایه ایران از تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی است. با همه این واقعیت ها اما بورس گزینه ای است که در همه دولت های گذشته همیشه به آن توجه و اقبال وجود داشته است.

با انتخاب رییس دولت یازدهم و اعلام تحقق وعده های انتخاباتی از جمله به سرانجام رساندن مذاکرات هسته ای در بازه های زمانی مشخص و امکان رفع تحریم‌ها، بورس تهران با نوسان غیرعادی بازار سهام آنهم در زمانی که رئیس دولت جدید مترصد انتخاب اعضای کابینه و گرفتن رای اعتماد در مجلس بود مواجه شد. شاخص کل بورس همسو با امواج برخی خبرهای سیاسی به یکباره تا نزدیکی قله 90 هزار واحدی بالا رفت اما نتوانست این رکورد را روی تابلوی معاملات بورس ثبت کند. از اینجا به بعد با اعلام برنامه های ضد تورمی و آغاز سیاست های انقباضی انضباطی وزیر اقتصاد، بورس از دی ماه 1392 وارد کانال نزولی شد، روندی که از 19 ماه پیش آغاز شده و تا به امروز با سقوط شاخص بورس تا مرز 60 هزار واحدی همچنان ادامه دارد.

در آستانه آغاز مذاکرات هسته ای در وین دوباره زمزمه خوش بینی ها به دورنمای بازار سهام زیر سایه عرضه های ممتد حقوقی ها در بورس بالا گرفت، اما این بار این خوش بینی ها نیاز به اعتماد و اطمینان بالاتری برای پایدار ماندن در بازار سهام نیاز داشت . از اینرو بازار با احتیاط بیشتری گام برداشت تا یک روز پس از توافق به یکباره با رخداد عجیبی مواجه شد. این بار حقیقی هایی که اعلام خبر توافق هسته ای را انتظار می کشیدند، لیدر بازار در فروش سهام شدند.

این اتفاق باعث شد تا عده ای موضوع اراده عمدی برخی ذینفعان بازار سهام برای کم رنگ جلوه دادن تلاش های دولت را بر سر زبان ها بیندازند. این وضعیت همسو با شلوغ شدن فصل مجامع اگرچه تحلیل های متفاوتی را برای معامله گران بازار رقم زد اما نتوانست پاسخی مناسب به یک پرسش بزرگ در تالار شیشه ای دهد و آن اینکه دلیل واکنش منفی بازار سهام به اخبار مثبت چیست؟

بر اساس این گزارش بازار سهام کنونی در مواجهه با سایه رکود شکل گرفته بر صنایع و نیز نبود تناسب میان نرخ بهره و نرخ تورم ، با کاهش بازدهی در بخش صنعت مواجه شده و این در حالی است که هنوز آثار واقعی رفع تحریم ها بر سود آوری شرکت ها روشن نیست.

در عین حال رکود در سایر بازار های موازی باعث شده تا صاحبان نقدینگی ، سپرده گذاری در بانک ها را همچنان به سرمایه گذاری در سایر بازارها ترجیح دهند. این در حالی است که عدم تناسب نرخ سود بانکی با نرخ تورم اسمی اصلی ترین عاملی است که بازار سهام را برای سرمایه گذاران از الویت ها انداخته است.

با این همه هنوز هیچ شخص یا مقام مسئولی نمی داند با وجود اعلام جمع بندی توافق هسته ای ایران با قدرت های غربی و انتظار برای انتشار اخبار مثبت، چرا بازار سرمایه واکنشی متفاوت نسبت به آنچه که پیش بینی می شد، نشان داده است.

یکی از سناریو ها در این زمینه موضوع اعتماد از دست رفته سرمایه گذاران به آن چیزی است که در بازار سرمایه رخ می دهد . معامله گران بازار سهام با اعتقاد به اینکه دولت هنوز تصمیم به چرخش منابع پولی خود در بازار بطور پایدار نگرفته است، هر گونه ورود در بازار سهام در شرایط فعلی را مساوی با گرفتار شدن در تله نقدینگی حقوقی ها برای نقد کردن دارایی‌هایشان می‌دانند.

از سوی دیگر برخی سناریوها، مقصر افت بازار را جریان های خاصی می دانند که به ادعای آنها می خواهند چوب لای چرخ متولیان بازار سهام گذاشته و تلاش ها و دستاوردهای دولت را کم رنگ جلوه دهند. این ادعای بدون سند در حالی است که دولت به عنوان بزرگترین سهامدار حاضر در بورس می تواند با اراده ای همه جانبه نسبت به توقف عرضه سهام از سوی حقوقی ها و نهاد های عمومی که بطور مستقیم و غیر مستقیم در حیطه مدیریت آن قرار دارند ، اقدام کرده و یا حداقل از آنها بخواهد که سهام خود را بی محابا در بورس نفروشند.

در همین رابطه یک تحلیلگر بازار سرمایه  با بیان اینکه بازارسهام در حال تجربه کردن  شرایط سختی در این روزها است ، می گوید:  پس از اعلام توافق هسته ای، بازار سهام با رخدادهای جالبی مواجه شده و این در حالی است که انتظار بازار سهام از تحلیل های  پس  از توافق آنچنان که باید و شاید برآورده نشده است.

مهدی سعیدی ، ترس از دست رفتن سرمایه در بعد از اعلام توافق و در عین حال وجود خریدهای اعتباری بیش از حد کارگزاری ها به دلیل خوش بینی بیش از حد را از دلایل فشار فروش سهام اعلام کرد و افزود: در عین حال ورود بیش از حد نقدینگی به بازار سهام در آستانه دور آخر مذاکرات هسته باعث شد تا  اغلب معامله گران با دستیابی به بازده انتظاری در پرتفوی ، به دنبال شناسایی سود در قیمت های بالاتر باشند که به محض اعلام توافق مترصد فروش سهام شدند.

در عین حال یک کارشناس دیگر بازار سرمایه نیز معتقد است: متاسفانه در ماه های گذشته اغلب سهامداران دیدگاه نوسانی و کوتاه مدت به بازار سهام پیدا کرده اند که اغلب هم از شروع و ابتدای روند حرکتی شاخص ها  سرمایه گذاری نمی کنند و در اواخر روند به بازار ورود می کنند که در نهایت زیان را برای آنها در بر خواهد داشت.

اظهارات کارشناسان در حالی است که برخی نگرانی ها و ابهام های دیگری نیز بازار سهام را این روزها به کما برده  که به نوعی به تصمیم سازی های کلان از سوی دولت مرتبط می شود. مشخص نبودن تکلیف فرمول قیمت گذاری مجتمع های پتروشیمی با وجود سپری شدن 5 ماه از سال و در عین حال رفتار سلبی با سنگ آهنی های بورسی در نحوه نرخ گذاری ها در کنار لزوم کاهش سرمایه گذاری های بورسی بانک ها تا سقف 40 درصد و همچنین افزایش ذخائر و کاهش سود نقدی تقسیمی در مجامع از جمله این ابهام ها  و نگرانی ها است. در عین حال فضای مشوش بازار پولی و بانکی و پس لرزه های ورشکستگی موسسات اعتباری غیر مجاز به دنباله دار شدن این نگرانی ها انجامیده است.  بر این عوامل باید انباشت خرید های اعتباری در بازار سهام را افزود که قبل از توافق وین انتظار رشد چشمگیر بازار سهام را داشتند اما با تداوم افت بازار در صدد واگذاری سهام با هدف تسویه اعتباری با کارگزاری ها بر آمدند.

بر اساس این گزارش حسن روحانی رییس جمهور  در آخرین نشست خبری خود با اشاره به عدم دخالت مستقیم دولت در بورس گفته بود: دولت به بازار سرمایه علاقه دارد و چشم انداز بازار سرمایه در بلند مدت را روشن می بیند.

با این همه به نظر می رسد آنچه که بازار سهام در این روزها بیش از پیش نیاز دارد حمایت دولت برای جلوگیری از تداوم جریان بی منطقی است که از بی اعتمادی و نبود اطمینان از آینده شکل گرفته است. بورس بیش از آنکه به شایعه و جریان سازی نیاز داشته باشد به دست نامرئی دولت برای حمایت از عرضه و تقاضای واقعی و عدم سقوط دارایی هایی دارد که حتی از قیمت اسمی هم دور افتاده اند.

دخالت دولت در وضعیت کنونی بازار سهام می تواند با بکار گیری ابزارهای کنترلی از جمله صندوق توسعه با شیوه و کارکردی روشن و علمی بکار گرفته شود.

بر اساس این گزارش نمی توان از این واقعیت فرار کرد که ساختارهای بورس تهران هنوز با ضعف بنیادی مواجه است اما دولت به عنوان متولی اصلی این بازار می تواند با درخواست از حقوقی  ها و نهاد های عمومی مرتبط با خود دستکم درخواست عدم فروش سهام برای دوره ای مشخص را از آنها داشته باشد.

در عین حال برای بازگشت دوباره رونق و شادابی بازار سهام چاره ای جز ایجاد اعتماد از طریق بکار گیری ابزارهای حمایتی و نیز عملکرد حرفه ای متولیان بازار سهام وجود ندارد. در شرایطی که اقتصاد با رکود مواجه شده کاهش نرخ سود بانکی در نخستین گام می تواند انگیزه برای سرمایه گذاری در بورس را افزایش دهد. از اینرو بازار سهام تا زمانیکه بازده بدون ریسک را فراتر از بازده خود ببیند رغبتی برای نوسان کردن نخواهد داشت . از طرفی وقتی دولت به عنوان اصلی ترین بازیگر بورس منابع نقدینگی خود را در بازار از طریق شرکت های حقوقی به گردش در نمی آورد نمی توان انتظار داشت که سهامداران در برابر رفتار یکطرفه عرضه کنندگان سهام قادر به عرض اندام باشند.

کارشناسان بازار سرمایه معتقدند؛ بورس تنها بازار متشکل و منسجمی است که با جذب نقدینگی سرگردان و به چرخش درآوردن آن در صنایع از طریق بازار اولیه نه تنها تورمی را در جامعه ایجاد نمی کند بلکه می تواند با تامین مالی ارزان قیمت برای صاحبان صنایع ،اشتغال و بهره وری را برای کشور حل نماید.

نگاهی به روند 5 سال اخیر بورس تهران نشان می دهد ، رشد شاخص بورس همزمان با آغاز هدفمندی یارانه ها در آذر ماه 89 و سپس با رها شدن تدریجی فنر نرخ ارز در بازار آزاد به یکباره رو به نوسان گذاشت و رکوردهای نجومی خیره کننده ای را سوار بر رفتار هیجانی و عطش بی محابای خریداران سهام برای خود ثبت کرد. انتظار معامله گران از رشد قیمت سهام در بورس تا حدی بالا رفت که به جای ارزیابی سودآوری شرکت ها بهانه ارزش جایگزینی آنها با احتساب نرخ امروز ارز ، عامل بالا رفتن قیمت سهام در گروه ها و تک تک صنایع بورسی عنوان می شد.

در چنین اوضاع آشفته ای،  بازار سرمایه به استقبال انتخابات ریاست جمهوری در دوره یازدهم رفت تا بتواند مسیر خود را در فصلی نوین از حیات سیاسی کشور ادامه دهد.

برخی تحلیلگران معتقدند نارضایتی غالب معامله گران تالار شیشه ای از رفتار سلبی برخی مدیران میانی سازمان بورس و در عین حال به سردی گراییدن فضای حاکم بر معاملات بازار سهام باعث شد تا با حضور نماینده روحانی به عنوان کاندیدای وقت انتخابات ریاست جمهوری در تالار شیشه ای؛ هیجان تازه ای برای معامله گران ایجاد شود. هیجانی که این حضور را سیگنالی برای تغییر رویکردهای مدیریتی و برآورده شدن همه آرزوهای سهامداران در آینده ای نزدیک می دانست و انتظار داشت با روی کارآمدن دولت روحانی وضعیت بورس از این رو به آن رو شود.

در چنین اوضاعی معامله گران بازار سهام در مواجهه با رکود فرسایشی حاکم بر این بازار یکی از عمده ترین اهرم های بازگشت بورس در مدار مثبت را حذف ریسک تحریم‌های کور از بالای سر نهادهای مالی  و شرکت های بورسی دانسته و با حساسیت دوچندان به مذاکرات هسته ای چشم دوختند. مذاکراتی که وقتی در هر مرحله شدت می گرفت بازار سهام را در قبل و بعد از شروع گفتگو ها با هیجانی دو چندان روبرو می کرد. یکبار درسوم آذر 93 و دیگری پس از تعطیلات 13 روزه نوروز و به اصطلاح بیانیه لوزان.

بر اساس این گزارش نماگرهای بازار سهام بویژه از اوایل آذر ماه پارسال با شدت گرفتن خوش بینی ها نسبت به توافق هسته ای در حالی دوباره در مدار صعودی قرار گرفت که به محض اعلام تمدید مذاکرات و عدم حصول نتیجه در این دور از گفتگو ها به یکباره با ریزش قیمت ها و عرضه های پیوسته سهام مواجه شد.  معامله گران بورس که قیمت سهام را پس از تحمل یک دوره رکود فرسایشی سخت بسیار ارزان می دیدند به دلیل افزایش انتظار آتی خود از دورنمای مذاکرات هسته ای و پیش بینی رشد سودآوری شرکت ها پس از رفع تحریم ها دچار هیجانی دو چندان برای جمع آوری و خرید سهام شدند.

هیجانی که زیر سایه حقوقی ها و نهاد های عمومی برای نقد کردن دارایی ها به تدریج کاهش یافت تا با عرضه های ممتد و پیوسته آنها به بی اعتمادی و نا اطمینانی سهامداران اغلب خرد بازار برای ورود به تالار شیشه ای تبدیل شود . این بی اعتمادی گاهی حتی با اعتراض های هر چند وقت یکبار گروهی از سهامداران در شبکه های اجتماعی مجازی و حتی در مقابل تالار معاملات حافظ هم روبرو می شد.

پس از این روند ، همسو با جایجایی مدیران بازار سرمایه و برخی متولیان در بدنه بازار اراده ای در بورس مبنی بر پدیدار شدن رونق دوباره در بازار سهام در واپسین روزهای سال قبل ایجاد شد، بطوریکه به موازات آغاز دور جدید مذاکرات در  لوزان سوییس ، بورس به مدار مثبت بازگشت . اوج این خوش بینی ها یک روز پس از تفاهم لوزان و ورود تاریخی 1000 میلیارد تومانی نقدینگی در بازار سهام رقم خورد اما در ادامه کار با سرازیر شدن سهام از سبد دارایی های حقوقی های بازار و نیز دستپاچگی متولیان بازار سهام در مواجهه با هیجان راه  یافته در بازار با اعلام عرضه های اولیه متعدد، به یکباره فرصت بوجود آمده برای جبران رکورد های قبلی از بین رفت.

و حالا بورس پس از به نتیجه رسیدن بیش از یک دهه مذاکره بر سر مناقشه هسته ای با غرب در حالی با واکنش متناقض نماگرهای خود روبرو شده که معامله گران حرفه ای بازار معتقدند نبود اعتماد برای سرمایه گذار در عین حال نیاز به صرف زمان برای به ثمر نشستن آثار واقعی توافق هسته ای در اقتصاد کشور باعث کاهش رونق حجم و ارزش معاملات در بورس تهران شده است.